Αστρονόμοι ανακάλυψαν έναν εξωπλανήτη που κινείται σε τροχιά κάθετη – 90 μοιρών – γύρω από ένα σπάνιο δυαδικό σύστημα φαιών νάνων (Brown dwarf), σε ένα σκηνικό που θυμίζει έντονα την εμβληματική εικόνα των «δίδυμων ήλιων» του πλανήτη Τατουίν από το Star Wars.
Μόνο που στην προκειμένη περίπτωση, οι δύο ήλιοι δεν είναι άστρα, αλλά μυστηριώδεις «αποτυχημένοι» αστέρες, γνωστοί ως φαιοί νάνοι.
Ο εξωπλανήτης, με την ονομασία 2M1510 (AB) b, κινείται γύρω από ένα ζεύγος νεαρών φαιών νάνων – ουράνια σώματα που είναι μεγαλύτερα από τους αέριους γίγαντες όπως ο Δίας, αλλά δεν έχουν αρκετή μάζα ώστε να πυροδοτήσουν πυρηνική σύντηξη όπως τα κανονικά άστρα. Το σύστημα 2M1510 είναι μόλις το δεύτερο γνωστό ζεύγος φαιών νάνων που παράγει εκλείψεις μεταξύ τους, φαινόμενο που το κατατάσσει στην κατηγορία των «εκλειπτικών δυαδικών».
Η νέα μελέτη δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Science Advances και παρέχει την πρώτη ισχυρή απόδειξη ύπαρξης εξωπλανήτη σε πολική τροχιά – δηλαδή σε τροχιά κάθετη προς το επίπεδο των δύο άστρων. Πρόκειται για μια μοναδική διαμόρφωση στο σύμπαν.
Ανακάλυψη με τη βοήθεια του VLT και της τεχνολογίας SPECULOOS
Η ανακάλυψη έγινε από διεθνή ομάδα αστρονόμων με επικεφαλής το Πανεπιστήμιο του Μπέρμιγχαμ, χρησιμοποιώντας το Πολύ Μεγάλο Τηλεσκόπιο (VLT) του Ευρωπαϊκού Νοτίου Παρατηρητηρίου (ESO) στην Χιλή. Το ζεύγος των φαιών νάνων παρατηρήθηκε αρχικά το 2018 από τον καθηγητή Amaury Triaud και την ομάδα του μέσω του προγράμματος SPECULOOS (Search for habitable Planets EClipsing ULtra-cOOl Stars), στο οποίο συμμετέχει και το Πανεπιστήμιο του Μπέρμιγχαμ.
Κατά την παρακολούθηση των εκλείψεων μεταξύ των δύο νάνων με το όργανο UVES του VLT, οι επιστήμονες παρατήρησαν ανεξήγητες διακυμάνσεις στις τροχιές τους. Αυτό υποδήλωνε την ύπαρξη ενός τρίτου σώματος που τους ασκούσε βαρυτική επίδραση – ενός εξωπλανήτη με ιδιόμορφη τροχιά.
Ο επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης και υποψήφιος διδάκτορας Thomas Baycroft δήλωσε: «Είχαμε ενδείξεις πως τέτοιες πολικές τροχιές γύρω από δυαδικά άστρα μπορεί να υπάρχουν, αλλά μέχρι σήμερα δεν υπήρχε ξεκάθαρη απόδειξη. Αναλύσαμε κάθε πιθανό σενάριο και καταλήξαμε ότι μόνο η ύπαρξη εξωπλανήτη σε πολική τροχιά μπορεί να εξηγήσει τα δεδομένα».
Ένα αστρικό «χορευτικό» χάρη στην βαρυτική επίδραση ενός πλανήτη
Οι αστρονόμοι υπολόγισαν με μεγάλη ακρίβεια τις φυσικές και τροχιακές παραμέτρους των δύο φαιών νάνων, παρατηρώντας πως το τροχιακό τους σχήμα επηρεαζόταν ελαφρώς αλλά μετρήσιμα από την παρουσία του εξωπλανήτη. Αυτή η «λεπτή χορογραφία», όπως την περιέγραψαν, οδήγησε τελικά στην επιβεβαίωση του νέου πλανήτη.
Ο καθηγητής Amaury Triaud, συν-συγγραφέας της μελέτης, σχολίασε: «Ένας πλανήτης που περιφέρεται όχι απλώς γύρω από δυαδικά άστρα, αλλά γύρω από δυαδικούς φαιούς νάνους και μάλιστα σε κάθετη τροχιά, είναι πραγματικά κάτι σπάνιο και συναρπαστικό. Δεν περιμέναμε να βρούμε κάτι τέτοιο – η ανακάλυψη ήταν εντελώς τυχαία και δείχνει πόσο συναρπαστικό και απρόβλεπτο είναι το σύμπαν».
Επαναστατικές μέθοδοι ανάλυσης σε εξέλιξη
Η ανακάλυψη έγινε δυνατή χάρη σε προηγμένες μεθόδους ανάλυσης που ανέπτυξε η Δρ. Lalitha Sairam στο Πανεπιστήμιο του Μπέρμιγχαμ (σήμερα στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ). Οι τεχνικές της βελτίωσαν την ακρίβεια των μετρήσεων κατά 30 φορές, επιτρέποντας στους ερευνητές να εντοπίσουν τις ανεπαίσθητες διαταραχές στις τροχιές των φαιώννάνων.
Η Δρ. Sairam εξήγησε:
«Οι φαιοί νάνοι είναι αμυδροί και δυσκολεύουν τις μετρήσεις ταχύτητας και μάζας. Χάρη στη νέα ανάλυση, διαπιστώσαμε πως κάτι επηρέαζε την τροχιακή τους δυναμική – και ήταν ο εξωπλανήτης.»
Μια νέα κλάση πλανητικών συστημάτων;
Η ανακάλυψη του 2M1510 (AB) b ενισχύει την ιδέα ότι το σύμπαν φιλοξενεί πλανητικά συστήματα με απρόβλεπτες διαμορφώσεις. Μέχρι σήμερα, οι περισσότεροι εξωπλανήτες σε δυαδικά συστήματα κινούνται είτε στο ίδιο επίπεδο με τους αστέρες είτε σε ελαφρώς κεκλιμένες τροχιές. Ένας πλανήτης με πολική τροχιά υποδηλώνει διαφορετικούς μηχανισμούς δημιουργίας ή μεταγενέστερης τροχιακής εξέλιξης.
Όπως σχολιάζει και ο καθηγητής Triaud, «Η παρατήρηση ενός πλανήτη που όχι μόνο γυρίζει γύρω από δυο “αποτυχημένα άστρα”, αλλά και το κάνει με κάθετη τροχιά, επαναπροσδιορίζει το τι θεωρούμε εφικτό στην αστρονομία. Είναι σαν μια κοσμική πιρουέτα που δεν περιμέναμε ποτέ να δούμε».
Περισσότερες πληροφορίες: Thomas Baycroft, Στοιχεία για έναν πολικό περιμετρικό εξωπλανήτη που περιστρέφεται γύρω από ένα ζευγάρι φαιών νάνων που επισκιάζουν, Science Advances (2025). DOI: 10.1126/sciadv.adu0627 . www.science.org/doi/10.1126/sciadv.adu0627
Keivan G. Stassun, A tilted “Tatooine planet” του οποίου οι δύο ήλιοι δεν είναι καθόλου αστέρια, Science Advances (2025). DOI: 10.1126/sciadv.adx3902, www.science.org/doi/10.1126/sciadv.adx3902
VIA: FoxReport.gr
