Ένας magnetar (μάγναστρο) με το όνομα SGR 0501+4516 διασχίζει τον Γαλαξία μας, κουβαλώντας μαζί του ένα μυστήριο που ενδέχεται να ανατρέψει τις μέχρι σήμερα αντιλήψεις για την προέλευση αυτών των εξαιρετικά ακραίων αστρικών σωμάτων.
Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Astronomy & Astrophysics στις 15 Απριλίου, αυτό το magnetar δεn φαίνεται να έχει γεννηθεί από έκρηξη σουπερνόβα, όπως συμβαίνει συνήθως.
Magnetar με «υπερδυνάμεις»
Τα magnetars είναι ένας τύπος αστρικού λειψάνου γνωστού ως αστέρας νετρονίων. Ό,τι απομένει δηλαδή από έναν τεράστιο αστέρα όταν εκρήγνυται ως σουπερνόβα. Αυτό που κάνει τα magnetars μοναδικά είναι τα απίστευτα ισχυρά μαγνητικά τους πεδία – περίπου ένα τρισεκατομμύριο φορές ισχυρότερα από το μαγνητικό πεδίο της Γης.
«Αν ένα magnetar περνούσε στη μισή απόσταση Σελήνης – Γης, θα εξαφάνιζε κάθε πιστωτική κάρτα στον πλανήτη», εξήγησε η Ashley Chrimes, επικεφαλής της έρευνας και υπότροφος της ESA.
«Σε απόσταση 1.000 χιλιομέτρων, θα μπορούσε να αποδομήσει κάθε άτομο στο ανθρώπινο σώμα».
Από πού ήρθε το SGR 0501+4516;
Το magnetar SGR 0501+4516 εντοπίστηκε για πρώτη φορά το 2008 από το διαστημικό τηλεσκόπιο Swift της NASA, όταν κατέγραψε έντονες λάμψεις ακτίνων γάμμα στα όρια του Γαλαξία. Το σημείο στο οποίο βρισκόταν, κοντά στο κατάλοιπο υπερκαινοφανούς HB9, είχε αρχικά ενισχύσει την υπόθεση ότι δημιουργήθηκε από μια έκρηξη σουπερνόβα.
Όμως, μακροχρόνιες παρατηρήσεις από το Hubble σε συνδυασμό με τα ακριβή δεδομένα θέσης του διαστημικού παρατηρητηρίου Gaia της ESA αποκάλυψαν ότι η τροχιά του SGR 0501+4516 δεν τον συνδέει με το κατάλοιπο της έκρηξης. Αντίθετα, φαίνεται να έχει ξεκινήσει από εντελώς διαφορετική περιοχή, χωρίς ίχνη άλλης σουπερνόβα ή σμήνους άστρων.
«Όλη αυτή η κίνηση που μετράμε είναι μικρότερη από ένα pixel σε εικόνα του Hubble», εξήγησε ο Joe Lyman του Πανεπιστημίου του Warwick. «Το γεγονός ότι μπορούμε να μετρήσουμε με τέτοια ακρίβεια αποδεικνύει τη σταθερότητα του Hubble».
Αν όχι από υπερκαινοφανή, τότε πώς;
Η απόρριψη της συνηθισμένης εξήγησης φέρνει στο προσκήνιο δύο πιθανές εναλλακτικές:
- Σύγκρουση δύο αστεριών νετρονίων χαμηλής μάζας
- Κατάρρευση από συσσώρευση ύλης (accretion-induced collapse) ενός λευκού νάνου, ο οποίος απορροφά υλικό από άστρο-συνοδό σε διπλό σύστημα, μέχρι να καταρρεύσει σε αστέρα νετρονίων αντί να εκραγεί.
Ο ερευνητής Andrew Levan δήλωσε: «Κανονικά, αυτή η διαδικασία οδηγεί σε έκρηξη και καταστροφή του λευκού νάνου. Όμως υπό ειδικές συνθήκες μπορεί να οδηγήσει στη δημιουργία ενός magnetar. Πιστεύουμε ότι αυτό συνέβη με τον SGR 0501».
Η σύνδεση με τα ταχέα ραδιοκύματα (FRBs)
Η πιθανή σύνδεση του SGR 0501 με την κατάρρευση λευκού νάνου έχει σημαντικές επιπτώσεις για την κατανόηση των ταχέων ραδιοεκρήξεων (fast radio bursts – FRBs). Τα FRBs είναι εξαιρετικά ισχυρές εκρήξεις ραδιοκυμάτων και ορισμένες προέρχονται από γαλαξιακές περιοχές όπου δεν υπάρχουν νεαρά, μαζικά αστέρια, άρα ούτε και πρόσφατες υπερκαινοφανείς εκρήξεις.
Αν τα magnetars, όπως ο SGR 0501, μπορούν να προκύψουν από καταρρεύσεις λευκών νάνων, αυτό δίνει μια πιθανή εξήγηση για τα FRBs που προέρχονται από «γερασμένες» περιοχές του σύμπαντος.
Το μέλλον της έρευνας
Η ομάδα σχεδιάζει περαιτέρω παρατηρήσεις με το Hubble για να εξετάσει την προέλευση και άλλων μαγνήταρ στον Γαλαξία μας. Όπως τονίζει η ερευνήτρια Nanda Rea από την Ισπανία: «Τα σενάρια γέννησης magnetar και οι ρυθμοί δημιουργίας τους είναι από τα πιο κρίσιμα ερωτήματα στην υψηλής ενέργειας αστροφυσική, με συνέπειες για τα ισχυρότερα φαινόμενα του σύμπαντος, όπως οι ακτίνες γάμμα και οι υπερλαμπρές υπερκαινοφανείς».
Ο περιπλανώμενος SGR 0501+4516 ίσως κρατά τα κλειδιά για να απαντήσουμε σε μερικά από τα πιο αινιγματικά φαινόμενα του σύμπαντος – από τη ζωή και τον θάνατο των άστρων μέχρι τις μυστήριες εκρήξεις στα βάθη του διαστήματος.
Περισσότερες πληροφορίες: AA Chrimes et al, The infrared homolog and proper motion of magnetar SGR 0501+4516, Astronomy & Astrophysics (2025). DOI: 10.1051/0004-6361/202453479
VIA: FoxReport.gr
